صنعت فرش؛ جواهر تبریز در سایه بی‌توجهی
گون آیدین: صنعت فرش تبریز، به عنوان جواهری در دل هنرهای دستی ایران و نماد فرهنگ و هنر ایرانی است، و از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد و اشتغال منطقه داشته است. اما متأسفانه، در سالیان اخیر این صنعت به دلیل بی‌توجهی‌ها و نادیده‌گرفتن ظرفیت‌های آن، در معرض تهدید قرار گرفته است.
به گزارش گون آیدین،تبریز، به عنوان پایتخت فرش ایران، همیشه جایگاه خاصی در دل ایرانیان داشته است. فرش‌های تبریز نه تنها از نظر کیفیت و زیبایی، بلکه از لحاظ تاریخی نیز دارای اهمیت هستند. این صنعت در طول قرون متمادی به عنوان بخشی از هویت فرهنگی و اقتصادی ایران شناخته شده است. اما اکنون، در شرایطی غم‌انگیز، این جواهر گرانبها در سایه بی‌توجهی‌ها قرار گرفته است. فرش بافی در تبریز سابقه‌ای کهن دارد و قدمت آن به دوران‌های پیش از اسلام برمی‌گردد. در زمان صفویه، تبریز به عنوان مرکز تولید فرش‌های با کیفیت معروف شد و فرش‌های این منطقه به عنوان کالایی لوکس در بازارهای جهانی شناخته می‌شد. بافتن فرش با طرح‌ها و رنگ‌های متنوع از ویژگی‌های برجسته این صنعت بود که هنر و ذوق ایرانی را به نمایش می‌گذاشت. فرش‌های تبریز معمولاً به خاطر کیفیت بالا و طراحی‌های منحصر به فردشان شناخته می‌شوند. این فرش‌ها به صورت دستی بافته شده و از بهترین الیاف نظیر پشم و ابریشم تهیه می‌شوند. طرح‌ها و نقوش استفاده شده در این فرش‌ها اغلب الهام گرفته از طبیعت و فرهنگ ایرانی هستند و هر یک داستانی برای گفتن دارند. اما در سال‌های اخیر، فشار بر روی تولیدکنندگان و بافندگان این فرش‌ها بیشتر شده است. گون آیدین ،متأسفانه، با توجه به تغییرات اقتصادی و نوسانات ارزی در کشور، بازار فرش تحت تأثیر قرار گرفته است. صادرات فرش ایرانی، که روزگاری یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد کشور بود، با مشکلاتی از جمله افزایش رقابت از کشورهای دیگر، تغییر سلیقه خریداران و نوسانات قیمت تمام شده مواجه شده است. در کنار این، بی‌توجهی به آموزش نسل جدید و نگهداری از این هنر صنایع دستی، تهدید دیگری است که فرش تبریز را در معرض خطر قرار داده است. بهروز خاماچی، تاریخدان برجسته تبریزی با اشاره به تاریخ بافندگی در تبریز با بیان این‌که از روزگاران قدیم، تبریز مرکز بافت بهترین صنایع‌دستی به‌ویژه فرش بوده است، تاکید می‌کند: سه نوع فرش دستباف با نام‌های تبریز بافت، هریس بافت و روستا بافت در منطقه آذربایجان تولید می‌شد. وی اظهار کرد: از سال ۷۰۰ هجری یعنی دوران ایلخانان، تبریز و روستاهای اطراف آن از مراکز تولید بهترین قالی‌ها بوده و بهترین مصالح اولیه فرش یعنی ابریشم و پشم قالیبافی و رگه‌های گیاهی در اختیار روستاییان این منطقه قرار داشت، از طرف دیگر نیز بانوان این دیار از نوعی ذوق و قریحه و ابتکار و هنر بهره‌مند بودند. خاماچی می‌گوید: عمده تولیدات فرش از شهرستان‌های مختلف استان چون اهر، هریس، مهربان، شربیان و بستان‌آباد و همه فرش‌های قالیبافی تبریز و حومه در بازارهای تبریز به مشتریان عرضه می‌شوند. اکنون فرش تبریز، هنری به قدمت چند هزار سال و با هنرمندان بی‌شمار خود، این روزها در خلأ توجه مسوولان قرار دارد. از افزایش مخارج زندگی بافندگان گرفته تا مشکلات بیمه و صادرات فرش تبریز، در نهایت موجب شده تا خیل عظیمی از هنرمندان شغل بافندگی و خروج از این هنرصنعت را بر ماندن ترجیح دهند. اسماعیل چمنی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف تبریز، سه سال پیش، درباره مشکلات تولید و صادرات فرش گفته بود: شرایط محیط کاری قالیبافان و هنرمندان تولید فرش آذربایجان، سلامتی آن‌ها را تهدید می‌کند. چمنی با تاکید بر این‌که متولیان در دوران کرونا در چارچوب قانون هم به کمک قالیبافان نیامده‌اند، می‌گوید: اکنون به دلایل مختلف با تعدیل و کاهش تعداد قالیبافان کشور و استان مواجه هستیم. به گونه‌ای که اکنون شاهد خروج حداقل ۳۰ درصد از جمعیت ۲۰۰ هزار نفری اشتغال مستقیم و ۵۰۰ هزار نفری از جمعیت اشتغال غیرمستقیم حوزه تولید فرش استان هستیم. وی با بیان این‌که افزایش بی‌رویه قیمت مواد اولیه، قطع بیمه قالیبافی و شرایط کرونایی باعث کاهش جمعیت قالیبافی استان شد، تصریح کرد: با کاهش تعداد قالیبافان، میزان تولید فرش، شاغلان این حوزه و در نهایت حجم صادرات کاهش یافته است. دولت و نهادهای مسئول باید به این صنعت توجه بیشتری داشته باشند. حمایت از تولیدکنندگان و بافندگان، آموزش مهارت‌های جدید و بهبود زیرساخت‌های لازم برای صادرات می‌تواند به نجات این صنعت کمک کند. همچنین، برگزاری نمایشگاه‌ها و معرفی فرش‌های تبریز به بازارهای بین‌المللی می‌تواند فرصتی برای احیای این صنعت باشد.
گون آیدین ،احیای چهره فرش تبریزبرای احیای صنعت فرش تبریز و حفظ این میراث فرهنگی، نیاز به اقداماتی مؤثر و جامع است. در این راستا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: حمایت‌های دولتی: دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی به تولیدکنندگان، تبلیغات موثر و کمک به بازاریابی، عملاً از این صنعت حمایت کند. همچنین ایجاد مشوق‌های مالی برای خریداران فرش‌های اصل می‌تواند به افزایش فروش این محصولات کمک کند. آموزش و ارتقاء مهارت‌های بافندگان: برگزاری دوره‌های آموزشی برای بافندگان جوان، با هدف انتقال مهارت‌ها و تکنیک‌های سنتی به نسل‌های جدید، از دیگر اقداماتی است که می‌تواند به حفظ این صنعت کمک کند. توسعه بازارهای صادراتی: توسعه بازارهای بین‌المللی و برندسازی فرش تبریز در کشورهای دیگر، می‌تواند به افزایش تقاضا و رشد این صنعت کمک کند. مشارکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و ایجاد همکاری‌های جدید، فرصتی ارزشمند برای معرفی فرش تبریز به جهانیان است.
با توجه به قابلیت‌های بی‌نظیر صنعت فرش تبریز، اگر اقدامات لازم در جهت حفظ و توسعه آن صورت گیرد، می‌توان امیدوار بود که این صنعت نه تنها به روزهای اوج خود بازگردد بلکه به عنوان یک جاذبه فرهنگی و اقتصادی، نقش کلیدی‌تری در منطقه و کشور ایفا کند. فرش تبریز می‌تواند به عنوان نماد هویت ملی و فرهنگی ما باقی بماند و همچنان جاذب خریداران داخلی و خارجی باشد. همچنین، برای احیای صنعت فرش، نیاز است که علاوه بر حمایت‌های مالی و اقتصادی، آگاهی مردم درباره ارزش و زیبایی فرش‌های ایرانی افزایش یابد. برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای علاقه‌مندان به این هنر می‌تواند به گسترش این صنعت کمک کند. استفاده از فناوری‌های نوین در بازاریابی و فروش نیز از دیگر اقداماتی است که می‌تواند به رونق دوباره این صنعت کمک کند.
نویسنده: جعفر ساعی‌نیا
