تأثیر خشکسالی بر شرق دریاچه اورمیه
گون آیدین: دریاچه ارومیه که زمانی نگین آبی شمال‌غرب ایران بود، امروز درگیر بحران خشکسالی است. شرق دریاچه، به‌ویژه شهرهای آذربایجان شرقی، بیشترین آسیب‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از این بحران را تجربه کرده‌اند.
گون آیدین، دریاچه ارومیه، دومین دریاچه شور بزرگ جهان، روزگاری نه‌چندان دور، مأمنی برای حیات‌وحش و محور توسعه منطقه شمال‌غرب ایران بود. اما طی دو دهه اخیر، کاهش شدید بارندگی، تغییرات اقلیمی و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از منابع آبی حوضه، این دریاچه را به مرز خشکی کشانده است. در این میان، شرق دریاچه ارومیه، که شامل شهرهای آذربایجان شرقی مانند تبریز، شبستر، آذرشهر، مرند و عجب‌شیر است، تأثیرات عمیقی از این خشکسالی دیده است.
نخستین و بارزترین آسیب، به حوزه زیست‌محیطی بازمی‌گردد. با کاهش سطح آب، زمین‌های اطراف دریاچه به کانون‌های ریزگردهای نمکی تبدیل شده‌اند. این پدیده نه‌تنها کیفیت هوا را به‌شدت کاهش داده، بلکه با وزش باد، ذرات نمک بر مزارع کشاورزی شرق دریاچه می‌نشیند و خاک را شور و غیرحاصلخیز می‌کند. بسیاری از کشاورزان منطقه، که پیش‌تر از آب‌های زیرزمینی و سطحی اطراف دریاچه استفاده می‌کردند، امروز با افت شدید سطح سفره‌های زیرزمینی و کاهش بهره‌وری زمین مواجه‌اند.
از منظر اقتصادی نیز این خشکسالی، فشار مضاعفی به جوامع محلی وارد کرده است. کاهش درآمدهای کشاورزی باعث مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها شده، مشاغل سنتی رو به فراموشی رفته و نرخ بیکاری در بسیاری از نواحی شرقی دریاچه افزایش یافته است. شهرهایی مانند بناب و ملکان، که روزگاری قطب تولید انگور و محصولات باغی بودند، امروز با چالش کاهش منابع آبی و فرسایش خاک مواجه‌اند.
پیامدهای اجتماعی این بحران نیز قابل چشم‌پوشی نیست. بالا رفتن سطح مهاجرت، تغییر سبک زندگی روستایی، فشار بر زیرساخت‌های شهری و حتی افزایش تنش‌های اجتماعی، بخشی از نتایج مستقیم و غیرمستقیم خشکسالی در شرق دریاچه ارومیه است. خانواده‌هایی که نسل‌اندر‌نسل به کشاورزی وابسته بودند، اکنون با بیکاری و بی‌هویتی شغلی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
با این حال، امید هنوز از بین نرفته است. طرح‌های احیای دریاچه ارومیه، اگرچه با چالش‌هایی روبه‌رو هستند، ولی در برخی مناطق، نشانه‌هایی از بازگشت حیات مشاهده شده است. پروژه انتقال آب از زاب، کاهش برداشت‌های بی‌رویه و آموزش جوامع محلی برای کشاورزی پایدار، از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند آینده‌ای بهتر را برای شرق دریاچه رقم بزنند.
در نهایت، شرق دریاچه ارومیه آیینه‌ای روشن از پیامدهای مدیریت نادرست منابع طبیعی است. تجربه این منطقه می‌تواند درسی باشد برای توسعه پایدار در سراسر کشور، توسعه‌ای که بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های اکولوژیک، دیر یا زود هزینه‌های جبران‌ناپذیری به‌دنبال خواهد داشت.
نویسنده: علیرضا مردی
