بحران پنهان، فاجعه سلامت دهان و دندان در ایران
گون آیدین: دهان و دندان ایرانیان، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد، درگیر بحرانی خاموش و فاجعه‌بار است. نبود سیاست‌های پیشگیرانه، گرانی خدمات دندان‌پزشکی و بی‌توجهی به آموزش، سلامت دهان را از سبد اولویت‌های بهداشت عمومی کشور خارج کرده است.
گون آیدین، در حالی‌که اغلب شاخص‌های بهداشت عمومی در کشور مورد رصد و برنامه‌ریزی قرار می‌گیرند، سلامت دهان و دندان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان سلامت انسان، به شکلی تأسف‌بار مغفول مانده است. امروز دهان و دندان ایرانیان نه‌تنها نشانی از سلامت ندارند، بلکه به زنگ خطری جدی برای وضعیت بهداشت و عدالت اجتماعی تبدیل شده‌اند.
براساس آمارهای رسمی، بیش از ۸۰ درصد کودکان ایرانی دچار پوسیدگی دندان هستند. در بزرگسالان نیز، آمارهایی نظیر از دست رفتن دندان‌ها، بیماری‌های لثه و درمان‌نشدگی مشکلات دندانی، نشان از یک بحران همه‌گیر دارد. اما این بحران، برخلاف سایر بحران‌های سلامت، در سکوت پیش می‌رود و عمدتاً به دلیل فقدان سیاست‌گذاری صحیح، نبود زیرساخت پیشگیری، و بی‌توجهی نظام سلامت به آن، روز‌به‌روز وخیم‌تر می‌شود.
اصلی‌ترین معضل، گرانی و غیرقابل‌دسترس بودن خدمات دندان‌پزشکی برای طبقات متوسط و ضعیف جامعه است. در کشوری که بخش عمده هزینه‌های دندان‌پزشکی از جیب مردم پرداخت می‌شود و بیمه‌ها یا پوشش نمی‌دهند یا محدودیت‌های جدی دارند، دهان و دندان سالم، کالایی لوکس محسوب می‌شود. هرچند درمان‌های زیبایی، ایمپلنت و لمینت در بخش خصوصی با هزینه‌های نجومی تبلیغ و اجرا می‌شوند، اما درد پوسیدگی، عفونت و بی‌دندانی در میان اقشار کم‌درآمد، حتی در کودکان، بیداد می‌کند.
مشکل بعدی، غفلت تاریخی نظام آموزش و بهداشت از فرهنگ‌سازی و پیشگیری است. آموزش بهداشت دهان در مدارس، دسترسی به مسواک و خمیردندان باکیفیت، معاینه‌های منظم پیشگیرانه، و حضور مداوم دندان‌پزشک در نظام اولیه سلامت، به‌ندرت یا به‌صورت نمایشی اجرا می‌شود. در حالی که دنیا به سمت «پیشگیری محور بودن» در حوزه دندان‌پزشکی حرکت کرده، ایران هنوز درگیر هزینه‌های گزاف درمان‌های دیرهنگام است.
بی‌توجهی به سلامت دهان فقط یک مسئله زیبایی یا فردی نیست؛ بیماری‌های لثه با دیابت، بیماری‌های قلبی، حتی زایمان زودرس در ارتباط مستقیم‌اند. یعنی سلامت دهان، دروازه‌ای به سلامت کل بدن است. این در حالی است که وزارت بهداشت هنوز این حوزه را به چشم یک اولویت اضطراری نگاه نمی‌کند.
در نهایت، باید گفت نظام سلامت ایران، اگر به عدالت و پیشگیری متعهد است، باید به‌فوریت سلامت دهان را در صدر برنامه‌ها بیاورد. تجهیز خانه‌های بهداشت، بیمه‌کردن کامل خدمات پایه دندان‌پزشکی، آموزش منظم در مدارس و تربیت دندان‌پزشکان عمومی با رویکرد اجتماعی از جمله اقداماتی است که می‌تواند روند سقوط را متوقف کند. در غیر این صورت، بی‌دندانی، پوسیدگی و درد بی‌درمان، چهره واقعی فقر و بی‌عدالتی در دهان مردم این سرزمین باقی خواهد ماند.
نویسنده: علیرضا مردی
