حاشیه‌نشینی در مرکز ظرفیت‌ها؛ چرا آذربایجان شرقی در سیاست‌های کلان اقتصادی غایب است؟
گون آیدین: در حالی که آذربایجان شرقی از ظرفیت‌های قابل‌توجه مرزی، صنعتی و تجاری برخوردار است، اما جایگاه آن در برنامه‌ریزی اقتصادی کشور، حاشیه‌ای و کمرنگ باقی مانده؛ گویی سیاست‌گذاران، توسعه منطقه‌ای را در پایتخت جست‌وجو می‌کنند.
به گزارش گون آیدین، آذربایجان شرقی، با مرکزیت تبریز، سال‌ها به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی، فرهنگی و تجاری کشور شناخته شده است. با این حال، نگاهی دقیق به روندهای کلان اقتصادی و توسعه‌ای ایران در یک دهه گذشته، نشان می‌دهد که این استان با وجود ظرفیت‌های قابل اتکا، در معادلات تصمیم‌گیری اقتصادی در سطح ملی، عملاً به حاشیه رانده شده است.
در ادبیات اقتصاد توسعه، تمرکزگرایی یکی از موانع اصلی توازن اقتصادی و توزیع عادلانه منابع است. ایران به‌وضوح نمونه‌ای از این تمرکزگرایی ساختاری‌ست که بیشتر تصمیم‌ها، منابع و فرصت‌ها حول محور تهران متمرکز شده‌اند. نتیجه آن، ایجاد یک ساختار ناعادلانه از توسعه است که در آن استان‌هایی با ظرفیت‌های بالقوه نظیر آذربایجان شرقی، سهم ناچیزی از سرمایه‌گذاری ملی، پروژه‌های کلان زیرساختی و حمایت‌های راهبردی دارند.
این در حالی است که آذربایجان شرقی از نظر موقعیت جغرافیایی در شاه‌راه ارتباطی با قفقاز، روسیه و اروپا قرار دارد؛ مرزهای بین‌المللی، منطقه آزاد ارس، گمرکات فعال، و زیرساخت‌های صنعتی کم‌نظیری در استان وجود دارند که می‌توانند به محرک رشد پایدار منطقه‌ای و ملی تبدیل شوند. اما نبود یک برنامه جامع برای اتصال این ظرفیت‌ها به استراتژی‌های کلان اقتصادی کشور، باعث شده که استان همچنان درگیر مشکلات مزمنی چون مهاجرت نخبگان، فرسایش صنعتی، ضعف صادرات و نبود سرمایه‌گذاری پایدار باشد.
از سوی دیگر، سیاست‌های ناهماهنگ و تمرکز منابع در پایتخت، باعث شده توسعه متوازن منطقه‌ای تنها در شعار باقی بماند. برای مثال، علی‌رغم وجود پتانسیل صنعتی بالا، بنگاه‌های تولیدی در استان با مشکلات تأمین مالی، فرسودگی تجهیزات و نبود حمایت تکنولوژیک دست‌وپنجه نرم می‌کنند. حتی پروژه‌های زیرساختی بزرگ مانند راه‌آهن تبریز – تهران یا اتصال مستقیم به بنادر جنوبی کشور، سال‌هاست معطل مانده‌اند یا با تأخیرهای شدید مواجه‌اند. در چنین شرایطی، جای خالی یک سیاست‌گذاری که از مرکزگرایی عبور کرده و توسعه را از دل ظرفیت‌های محلی آغاز کند، به‌شدت احساس می‌شود. توسعه آذربایجان شرقی، صرفاً مسئله یک استان نیست؛ بلکه الگویی برای تمرین عدالت اقتصادی و بازآرایی ساختار توسعه در مقیاس ملی است.
بازتعریف نقش استان‌هایی چون آذربایجان شرقی در سیاست‌گذاری کلان اقتصادی، نه یک مطالبه منطقه‌ای، بلکه ضرورتی برای خروج کشور از رکود مزمن و نابرابری ساختاری است.
نویسنده: دکتر علی محمدی‌پور، پژوهشگر و مدرس اقتصاد
